Διαδραστικό Μουσειοπαιδαγωγικό Κουτί για την ερμηνεία του έργου “Μουσικό” 1977, της Συλλογής του MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης

Περιγραφή

Ο καλλιτέχνης Τάκις, υπήρξε πρωτοπόρος της κινητικής γλυπτικής και μέσα από το καλλιτεχνικό του έργο πειραματίστηκε με τις αόρατες φυσικές δυνάμεις ερευνώντας παράλληλα τη σχέση μεταξύ τέχνης, επιστήμης, τεχνολογίας και μουσικής.

Διερεύνησε το ξύλινο κουτί με την αφή για να εντοπίσεις τις θέσεις των απτικών βοηθημάτων και των διαδραστικών αντικειμένων που βρίσκονται στις τέσσερις πλευρές του.

Αριστερά στην πάνω επιφάνεια θα εντοπίσεις ένα υπόμνημα που συγκεντρώνει τα βασικά υλικά που χρησιμοποίησε ο καλλιτέχνης για τη δημιουργία του έργου, όπως ξύλο, χορδή, ηλεκτρομαγνήτη και μέταλλο.

Γνωρίζεις τι είναι ένας ηλεκτρομαγνήτης;
Ο ηλεκτρομαγνήτης, είναι ένας τεχνητός μαγνήτης που αποτελείται από ένα πηνίο, δηλαδή ένα μονωμένο σύρμα τυλιγμένο γύρω από ένα σιδερένιο πυρήνα. Όταν το πηνίο διαρρέεται από ηλεκτρικό ρεύμα, ο σιδερένιος πυρήνας συμπεριφέρεται σαν φυσικός μαγνήτης αποκτώντας ένα βόρειο και ένα νότιο μαγνητικό πόλο. Όταν διακοπεί η ροή ρεύματος στο πηνίο, ο ηλεκτρομαγνήτης χάνει τις μαγνητικές του ιδιότητες, γεγονός που μας προσφέρει τη δυνατότητα να τον ενεργοποιούμε όποτε και για όσο τον χρειαζόμαστε.

Στο κέντρο της επάνω επιφάνειας του κουτιού, θα συναντήσεις ένα απτικό βοήθημα για την προσέγγιση του έργου “Μουσικό” σε κλίμακα ένα προς δέκα. Το έργο αποτελείται από τέσσερις λευκές «γλυπτικές κιθάρες», ορθογώνιου σχήματος, ύψους περίπου δύο μέτρων η κάθε μία και διαμορφώνει ένα τετράπτυχο, ένα έργο που αποτελείται από τέσσερα μέρη.

Πώς όμως κατάφερε ο Τάκις να κάνει τα μουσικά του αντικείμενα να παράγουν ήχο?

Κάθε γλυπτική κιθάρα φέρει στο ανώτερο μέρος της ένα ηχείο αποτελούμενο από πολυάριθμες τρύπες. Στη μέση περίπου κάθε κιθάρας βρίσκεται μια τεντωμένη μεταλλική χορδή σε διαγώνια κλίση ως προς το έδαφος, ενώ μια μεταλλική βελόνα κρέμεται κάθετα από μια κλωστή. Πίσω από κάθε κιθάρα βρίσκεται ένας κρυφός ηλεκτρομαγνήτης. Κάθε φορά που αυτός ενεργοποιείται, η βελόνα έλκεται και πάλλεται πάνω στη χορδή παράγοντας ένα πρωτότυπο μουσικό μοτίβο.

Δοκίμασε να ενεργοποιήσεις τη λειτουργία των γλυπτικών κιθάρων αξιοποιώντας τις αόρατες δυνάμεις του μαγνητισμού.
Εντόπισε τους τέσσερις διακόπτες που έχουν τη μορφή κάθετης γραμμής και βρίσκονται κοντά στη μπροστινή ακμή του κουτιού. Κάθε διακόπτης αντιστοιχεί σε μία από τις τέσσερις γλυπτικές κιθάρες. Για να τους ανοιγοκλείσεις, χρησιμοποίησε το μαγνήτη που βρίσκεται πάνω στο μεταλλικό πλαίσιο γύρω από το απτικό βοήθημα.

Κράτησε το μαγνήτη οριζόντια, σε μικρή απόσταση πάνω από τους τέσσερις διακόπτες και άρχισε να τον μετακινείς στον στον αέρα, αριστερά και δεξιά, χωρίς να τους ακουμπάς. Προσπάθησε να ακούσεις τον ανεπαίσθητο ήχο που προκαλεί η κρούση των βελόνων πάνω στις χορδές. Όταν ολοκληρώσεις τους πειραματισμούς σου τοποθέτησε το μαγνήτη πίσω στην αρχική του θέση.

Περνώντας στην μπροστινή πλευρά του κουτιού θα εντοπίσεις ένα κύκλο αποτελούμενο από πολυάριθμες τρύπες που σχηματίζουν ένα ηχείο. Το ηχείο του κουτιού έχει την ίδια κλίμακα και το ίδιο μοτίβο με το ηχείο που έχουν τα πρωτότυπα έργα του καλλιτέχνη. Ακριβώς κάτω από το ηχείο, βρίσκεται τεντωμένη μια μεταλλική χορδή.

Δοκίμασε να ταλαντώσεις τη χορδή με το χέρι ή με τη μεγάλη μεταλλική βελόνα που θα βρεις στην αριστερή πλευρά του κουτιού.

Πώς πιστεύεις ότι καταφέρνει να στηρίζεται η βελόνα σε μια κατακόρυφη επιφάνεια όπως αυτή του κουτιού?
Παρατηρείς κάποια διαφορά στον ήχο που παράγεται όταν παίζεις με τα δάχτυλα και σε εκείνον που προκύπτει από την πρόσκρουση της μεταλλικής βελόνας?

Δοκίμασε να περιστρέψεις ελαφρώς τα κλειδιά που βρίσκονται στις δύο πλαϊνές πλευρές για να τεντώσεις ή να χαλαρώσεις τη χορδή και παρατήρησε τις διαφορές που προκύπτουν στον ήχο που παράγεται.
Όταν ολοκληρώσεις τους πειραματισμούς σου τοποθέτησε τη βελόνα πίσω στην αρχική της θέση.

Τα διαδραστικά μουσειοπαιδαγωγικά αντικείμενα δημιουργήθηκαν από την Κατερίνα Μπακαλιού στο πλαίσιο του πιλοτικού προγράμματος προσβασιμότητας ατόμων με οπτική αναπηρία σε έργα του MOMus-Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, “Mind’s Eye | Ψηλαφώντας την Τέχνη” 2020.

Η σειρά των «Μουσικών» έργων του καλλιτέχνη, στηρίζεται στην απλή ιδέα της αξιοποίησης του ηλεκτρομαγνητισμού ως πηγή για την ενεργοποίηση επαναληπτικών μουσικών μοτίβων. Το 1959 τα «Μουσικά» εκτέθηκαν για πρώτη φορά στην γκαλερί του Αλέξανδρου Ιόλα στη Γενεύη, ενώ το 1966 χιλιάδες θεατές στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϋ άκουσαν για πρώτη φορά την επαναληπτική αντίληψη της μουσικής του Τάκι.

Ακολουθούν πληροφορίες για τον καλλιτέχνη

Ο Παναγιώτης Βασιλάκης, γνωστός παγκοσμίως ως Tάκις, γεννήθηκε το 1925 στην Αθήνα και αποτελεί μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας εικαστικής σκηνής. Εκ πεποιθήσεως αυτοδίδακτος καλλιτέχνης και ερευνητής, έφυγε από την Ελλάδα το 1954 και έζησε σαν πολίτης του κόσμου, ταξιδεύοντας σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης και τη Αμερικής. Από τα πρώτα χρόνια της ενασχόλησής του με τη γλυπτική ενδιαφέρθηκε για τα φυσικά φαινόμενα και την επίδρασή τους πάνω στα υλικά. Πρωτοπόρος της κινητικής τέχνης, ξεδίπλωσε το καλλιτεχνικό του ταλέντο μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και επιβλήθηκε προσφέροντας μια διαφορετική προσέγγιση της κινητικής τέχνης. Συνολικά, καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας του, ο Τάκις διερεύνησε τα όρια και τα σημεία τομής της καλλιτεχνικής και επιστημονικής αντίληψης, καθώς και της μουσικής, των ήχων και ιδιαίτερα των εικόνων που βρίσκονται σε κίνηση. Πέθανε τον Αύγουστο του 2019.